Zrównoważony

Obecnie około 90% swojego czasu spędzamy w budynkach, z czego większość z nas, znaczną część tego czasu spędza we własnym domu. Z tego względu istotnym staje się nie tylko zapewnienie odpowiednich warunków do funkcjonowania człowieka we wnętrzach obiektów, ale również świadome kształtowanie tego, jak budynek wpływa na jego użytkowników. Poprzez rozważne kreowanie przestrzeni oraz właściwe dostosowanie rozwiązań możemy wpływać na poprawę jakości funkcjonowania mieszkańców.

Jak budynek wpływa na użytkowników

Dom, jak i mieszkanie, w których spędzamy większość czasu, są miejscem, które zapewniać powinno schronienie, bezpieczeństwo oraz komfort. Warunki panujące w miejscu zamieszkania sprzyjać powinny pracy, zabawie i wypoczynkowi. Budynek taki powinien w jak najlepszym sposób przykładać się do spełniania funkcji jaką pełni. Przebywanie w zamkniętych pomieszczeniach może jednak oddziaływać negatywnie na organizm ludzki, szczególnie w przypadku tak zwanych „chorych budynków”, co szczegółowo opisano w artykule poświęconym syndromowi chorego budynku. Relacje pomiędzy warunkami zamieszkania a stanem zdrowia są ze sobą silnie powiązane. Środowisko zbudowane wpływa na wiele aspektów naszego codziennego funkcjonowania, z których wyróżnić można między innymi:

• Zdrowie fizyczne – utrzymanie odpowiedniej jakości termicznej oraz mikroklimatu wnętrz wpływa na zmniejszenie częstotliwości oraz intensywności zachorowań. W szczególności nadmierne zawilgocenie pomieszczeń ma negatywny wpływ na zdrowie, stanowiąc poważne zagrożenie dla dzieci. Realizacja obiektu sprzyjającego zdrowiu wymaga uwzględnienia szerokiej gamy czynników.
• Zdrowie psychiczne – przemyślany wystrój wnętrz, otwartość przestrzeni, zieleń wokół oraz wewnątrz budynku mają pozytywny wpływ na nastrój i samopoczucie mieszkańców, tworząc przyjazną atmosferę.
• Komfort i samopoczucie – funkcjonalność przestrzeni, dostęp do światła naturalnego, rozkład temperatur w pomieszczeniach mają istotny wpływ na jakość funkcjonowania użytkowników. Również zarządzanie akustyką, w celu zapewnienia prywatności oraz odpowiednich warunków do odpoczynku wpływa na zadowolenie mieszkańców.
• Produktywność – istnieje związek między wydajnością a samopoczuciem. Czystość powietrza, dostosowanie temperatury do indywidualnych preferencji oraz jakość akustyczna wnętrz przekłada się na wydajność pracy i nauki.
• Bezpieczeństwo – odpowiednia trwałość rozwiązań, jak i zabezpieczenia na wypadek sytuacji awaryjnych wpływają na poczucie bezpieczeństwa użytkowników. Również efektywność energetyczna obiektu przekłada się bezpośrednio na bezpieczeństwo finansowe i spokój, w związku z brakiem obaw o rosnące ceny energii.
• Więzi społeczne – fizyczny układ, jak i atmosfera panująca wewnątrz budynku wpływa na relacje. Przemyślane projektowanie wspiera zdrowe interakcje między użytkownikami. Jednocześnie dobrze zaplanowane przestrzenie prywatne pozwalają na odpoczynek i relaks.

Wszystkie powyższe elementy wpływają na jakość życia w budynku. Odpowiedzialne podejście do budowy, wysoka jakość projektu i uwzględnienie potrzeb użytkowników, są kluczowe dla stworzenia przestrzeni, która nie tylko spełnia swoje funkcje praktyczne, ale również sprzyja zdrowiu i dobremu samopoczuciu.

Dom dbający o mieszkańców

Zdrowie jako świadomy efekt projektowania to stosunkowo nowa koncepcja, która pojawiła się wraz z rozwojem zrównoważonym oraz wzrostem świadomości oddziaływania środowiska zbudowanego na użytkowników. Wraz z poświęcaniem coraz większej uwagi na cel poprawy jakości funkcjonowania jednostki oraz opracowaniem narzędzi pozwalających na obiektywną weryfikację tych parametrów, budownictwo przestało ograniczać się do wznoszenia obiektów zapewniających nam jedynie schronienie. Obecnie realizujemy budynki, które również przyczynią się do poprawienia jakości naszego życia.

Zdrowy dom możliwie najlepiej sprzyja zaspokajaniu ludzkich potrzeb oraz przyczynia się do kształtowania wysokich standardów zdrowia fizycznego i psychicznego.

Budynek to zespół naczyń połączonych. By zapewnić wysokiej jakości warunki funkcjonowania użytkowników, zadbać należy o każdy element obiektu. Zdrowy dom to nie tylko dobór odpowiedniego wyposażenia instalacyjnego, ale również przemyślny układ funkcjonalny, jak i właściwe rozwiązania materiałowo strukturalne. Wszystkie te elementy są ze sobą powiązane i wpływają na każdy aspekt składający się na ostateczną jakość środowiska wewnętrznego.

• Jakość powietrza wewnętrznego – filtracja powietrza, kontrola wilgotności, ochrona przed radonem, wybór materiałów i środków czyszczących o niskiej zawartości Lotnych Związków Organicznych (LZO).
• Komfort termiczny – minimalizacja mostków termicznych, zapewnienie odpowiedniej temperatury oraz prędkości powietrza we wnętrzach, przeciwdziałanie przeciągom oraz przewiewom.
• Czystość wnętrz – właściwości materiałów wykończeniowych, powierzchnie antybakteryjne, minimalizowanie przedostawania się zanieczyszczeń do wnętrza budynku.
• Czynniki społeczno-socjologiczne – elastyczność funkcjonalno-użytkowa, kształtowanie przestrzeni osobistej oraz wspólnej, przystosowanie obiektu do wymagań osób chorych i niepełnosprawnych,
• Oświetlenie – dostęp do światła naturalnego, intensywność oraz rozmieszczenie oświetlenia sztucznego, temperatura barwowa i zdolność oddawania barw źródeł światła.
• Komfort akustyczny – właściwości materiałów wykończeniowych, rozwiązania przegród oraz instalacji zabezpieczające przed zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi źródłami hałasu.

Jednak zdrowy dom to nie tylko efekt zaangażowania i przyjęcia właściwych rozwiązań na etapie projektu. Równie ważna jest jakość realizacji robót. By efektem budowy był bezpieczny i przyjazny mieszkańcom dom ważna jest kontrola jakości prac każdego etapu budowy. Zwłaszcza w dzisiejszych czasach, gdy budowa to znaczne ilości materiałów o różnych parametrach, wymagających szerokiej wiedzy w celu ich właściwego wbudowania.

Podsumowanie

Zdrowy dom to przyjazne środowisko rozwoju, większa produktywność, mniej wizyt u lekarzy i szybszy powrót do zdrowia. Jest to wyraz realizacji idei zrównoważonego rozwoju, skupiającej się nie tylko na środowisku naturalnym, ale także na zapewnieniu możliwie najlepszych warunków funkcjonowania użytkowników we wnętrzach. Aby to osiągnąć wymagana jest jednak szeroka interdyscyplinarna wiedza oraz duże zaangażowanie od etapu projektu po ukończenie budowy.

Obecnie większość swojego czasu spędzamy wewnątrz obiektów, zarówno w miejscu pracy, jak i zamieszkania. Mimo że poszczególne budynki coraz częściej realizowane są z myślą o zapewnieniu możliwie najwyższego komfortu i bezpieczeństwa, z uwagi na złożoność zagadnień związanych ze wznoszeniem obiektów, nie zawsze udaje się zapewnić oczekiwany standard realizacji. Przyczyniać może się do tego brak odpowiedniej świadomości uczestników procesu budowlanego, jak i zaniedbania na etapie projektu, realizacji oraz późniejszej eksploatacji. Skutkiem tego może być negatywne oddziaływanie środowiska zbudowanego na zdrowie i samopoczucie użytkowników.

Syndrom chorego budynku – czym jest?

Budynek zrealizowany zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej nie powinien przyczyniać się do negatywnego wpływu na użytkowników. Jednak wiele nawet wysokiej klasy nowoczesnych obiektów kwalifikuje się do otrzymania statusu budynku chorego. Według Światowej Organizacji Zdrowia „chore budynki” to takie, w których co najmniej 30% użytkowników uskarża się na złe warunki funkcjonowania, natomiast „Syndrom Chorego Budynku” (ang. Sick Building Syndrome – SBS), znany także jako „Zespół Chorego Budynku” lub „Syndrom Niezdrowego Budynku”, stanowi określenie zbioru objawów składających się na negatywną ocenę warunków higieniczno-zdrowotnych w pomieszczeniach. Charakterystyczne dla dolegliwości związanych z SBS jest brak ich wyraźniej przyczyny, jednocześnie opuszczenie pomieszczeń, w których panują niekorzystne warunki, może poprawić subiektywne odczucie stanu zdrowia. Powyższe przekłada się na utrudnione rozpoznawanie chorób powodowanych przez budynki. Dodatkowo występowanie zaburzeń zdrowotnych zależy nie tylko od oddziaływania środowiska zbudowanego na organizm, ale również od indywidualnych predyspozycji (np. podatności genetycznej, odporności immunologicznej, zaburzeń zdrowotnych).

Syndrom chorego budynku to zespół zróżnicowanych negatywnych objawów zdrowotnych, które mogą być przypisane środowisku wewnętrznemu danego budynku.

Choroby związane z budynkiem

Coraz większą uwagę poświęca się schorzeniom spowodowanym zanieczyszczeniami, których źródłem jest środowisko zbudowane. Długotrwałe przebywanie w „chorych budynkach” sprzyja występowaniu objawów i może być przyczyną rozwoju zespołu chorób z nim związanych (ang. Building Related Illness – BRI). Choroby spowodowane przez złe warunki środowiska wewnętrznego są trudno rozpoznawalne. Mogą być mylone z grypą lub ignorowane w przypadku poprawy samopoczucia po opuszczeniu budynku. Wśród dolegliwości związanych z ekspozycją na środowisko zbudowane wyróżnić można między innymi:

• Wieloczynnikowa nadwrażliwość chemiczna (MCS),
• Zespół przewlekłego zmęczenia (CFS) – m.in. trwałe zmęczenie oraz osłabienie pamięci.
• Choroby układu oddechowego – np. astma, zapalenie oskrzeli.
• Infekcje – np. legionelloza.
• Choroby skóry – np. fotodermatoza, kontaktowe zapalenie skóry.
• Alergie – np. gorączka nawilżaczowa.
• Choroby grypopochodne, przeziębienia – np. kaszel, ucisk w klatce piersiowej, bóle mięśni.

Rozpoznanie chorób związanych z budynkiem wymusza konieczność zrozumienia wpływu poszczególnych składników środowiska zbudowanego na ludzi. Zagadnienie to charakteryzuje się dużym stopniem złożoności, jednak poprawna diagnoza, może być podstawą do wdrożenia rozwiązań poprawiających jakoś funkcjonowania użytkowników.

Objawy

Symptomy syndromu chorego budynku przybierają różnorodną formę, mogą one również występować w budynkach nowo wznoszonych. Z tego powodu warto przyjrzeć się dokładniej objawom związanym z tym zjawiskiem:

• Choroby dróg oddechowych – wzrost podatności zachorowania na astmę, zwiększona częstotliwość nieżytów dróg oddechowych i napady kaszlu, doświadczanie duszności, uczucia ucisku w klatce piersiowej lub innych problemów z oddychaniem,
• Alergie i nadwrażliwość – zwiększona zapadalność na choroby alergiczne oraz narastanie ciężkości choroby osób z nadwrażliwością na alergeny.
• Bóle głowy – częste bóle i zawroty głowy lub migreny mogą być związane z występowaniem w powietrzu lotnych związków organicznych lub niepożądanych substancji chemicznych.
• Problemy skórne – doświadczanie swędzenia, zaczerwienienia, uczucia suchości skóry, wysypki lub innych objawów skórnych wywołanych przez substancje drażniące.
• Problemy trawienne – problemy żołądkowe, nudności lub wymioty doświadczane przez niektóre osoby mogą być związane z warunkami środowiska wewnątrz budynku.
• Zmęczenie i osłabienie – związane z zespołem przewlekłego zmęczenia trudności w koncentracji, ogólna apatia i drażliwość wpływają negatywnie na wydajność i jakość życia, jednocześnie obniżenie koncentracji i pamięci obniża produktywność i zadowolenie z pracy.
• Spadek zdrowia psychicznego – związany między innymi z ubóstwem energetycznym, może prowadzić do stanów lękowych i depresji.
• Inne dolegliwości – uczucie suchości oraz podrażnienie błon śluzowych, oczu, nosa, krtani i gardła, łzawienie, chrypka, gorączka nawilżaczowa.

Użytkownicy obiektów, najczęściej nie zdają sobie sprawy z przyczyn złego samopoczucia. Różne dolegliwości przypisywane są nadmiernemu zmęczeniu, przeziębieniu lub nieodpowiedniej diecie. Choć objawy nie zawsze połączone są ze środowiskiem zbudowanym, to obecnie nasze życie nierozerwalnie związane jest z różnymi rodzajami pomieszczeń, które w różnym stopniu wpływają na osoby w nich się znajdujące.

Przyczyny

Zrozumienie złożonych mechanizmów wpływających na zdrowie i samopoczucie użytkowników budynków staje się kluczowe w kontekście współczesnej urbanizacji. Różnorodność oraz skomplikowane wzajemne relacje pomiędzy poszczególnymi czynnikami nie ułatwiają tego zadania. Wyróżnić można jednak obszary, które w największym stopniu wpływają na jakość funkcjonowania człowieka we wnętrzach.

• Wentylacja – niewłaściwa cyrkulacja powietrza, nieodpowiednia ilość wymian powietrza, bądź też słaba jakość i zanieczyszczenia. Jednocześnie niekontrolowana infiltracja powietrza zewnętrznego, związana z niewystarczającą szczelnością budynku, która przyczynia się do powstawania niekorzystnych przeciągów oraz przedmuchów.
• Zanieczyszczenia powietrza:
  • ze źródeł wewnętrznych – materiały budowlane zawierające toksyczne substancje chemiczne, alergeny, lotne związki organiczne emitowane przez elementy wykończenia takie jak: farby, wykładziny, pokrycia podłóg lub meble, środki czystości, jak i dym tytoniowy.
  • ze źródeł zewnętrznych – powietrze dostające się do budynku w ramach wentylacji lub poprzez niekontrolowane nieszczelności, może być zanieczyszczone spalinami samochodowymi, alergenami, pyłami lub innymi zanieczyszczeniami.
• Mikroorganizmy – bakterie, grzyby, wirusy, mogą rozmnażać się w nawilżaczach i miskach spustowych lub w innych miejscach gromadzenia się wody, występuje bezpośredni związek pomiędzy wilgocią i występowaniem pleśni wewnątrz budynków a objawami chorób dróg oddechowych i astmą.
• Oświetlenie – wspomaga naturalne reakcje człowieka i wydzielanie niektórych hormonów, niedostatek światła naturalnego lub nieodpowiednie sztuczne oświetlenie zakłóca naturalny cykl okołodobowy.
• Temperatura – zbyt niska temperatura jest przyczyną pogorszenia ogólnego stanu zdrowia oraz między innymi zwężenia naczyń krwionośnych, czego konsekwencją jest zwiększone ciśnienie krwi. Również zbyt wysoka temperatura oraz znaczne jej wahania są niekorzystne dla użytkowników obiektów.
• Wilgotność – nieodpowiednia kontrola wilgotności pomieszczeń, niewłaściwa wentylacja, zalania, przecieki i nieszczelności, mogą prowadzić do rozwoju grzybów, które są przyczyną problemów zdrowotnych.
• Hałas – niewłaściwa ochrona przeciwdźwiękowa przekładająca się na dyskomfort, zmęczenie oraz trudności w koncentracji skutkująca obniżeniem produktywności, jak i w niektórych przypadkach brakiem prywatności użytkowników obiektu.
• Ubóstwo energetyczne – wiąże się z odczuwaniem niepokoju oraz podnosi obawy związane z ponoszonymi kosztami energii i możliwościami zapewnienia bezpieczeństwa. Życie w zimnych i wilgotnych budynkach jest przyczyną czynników stresogennych wpływających na zdrowie psychiczne.
• Czynniki psychologiczne i psychosomatyczne – brak prywatności, możliwości kontroli klimatu wewnętrznego budynku, czy też efekty psychologiczne wynikające ze stale zamkniętych okien. W przypadku miejsc pracy nadmierny stres, słabe relacje interpersonalne i niewłaściwa komunikacja.

Poszczególne czynniki poprzez działanie synergiczne mogą zwiększać negatywne oddziaływanie na organizm ludzki, dlatego właściwe rozpoznanie Syndromu chorego budynku oraz chorób z nim związanych jest bardzo trudne. Zwiększona wilgotność może przyczynić się do rozwoju niechcianych mikroorganizmów, jednocześnie podwyższona temperatura może nasilać oddziaływanie toksyczne. Jednakże nawet w przypadku braku poważnych skutków zdrowotnych, niewłaściwie zrealizowane środowisko zbudowane może przyczyniać się do zmniejszenia produktywności osób przebywających w budynku, co przekłada się bezpośrednio na aspekt finansowy w miejscu pracy, ale jest nie mniej istotne, chociażby w kontekście efektywności edukacji i samopoczucia w miejscu zamieszkania.

Przeciwdziałanie

Obecnie nawet co trzeci nowo wznoszony lub remontowany obiekt może charakteryzować się syndromem chorego budynku. Niekorzystny stan środowiska wewnętrznego nie tylko wpływa na pogorszenie samopoczucia i zdrowia użytkowników, ale również skutkuje obniżeniem wartości nieruchomości. Skuteczne przeciwdziałanie syndromowi chorego budynku wymaga kompleksowego podejścia na każdym etapie:

• Projekt – przemyślana, dopracowana dokumentacja, uwzgledniająca rozwiązania wpływające na zapewnienie komfortu oraz wysokiej jakości środowiska wewnętrznego.
• Realizacja – ścisłe przestrzeganie zaleceń zawartych w dokumentacji projektowej, egzekwowanie wytycznych oraz wymagań technologii robót budowlanych.
• Eksploatacja – regularna konserwacja systemów instalacyjnych, systematyczna kontrola stanu technicznego obiektu oraz monitorowanie warunków wewnętrznych.

Podsumowanie

Obecnie zdrowie ludzkie powiązane jest również z jakością środowiska zbudowanego, przez co jego wpływ na zdrowie i komfort użytkowników obiektów jest kwestią, której nie należy lekceważyć. Świadomy wybór rozwiązań technicznych może pomóc nie tylko w minimalizowaniu ryzyka powstania syndromu chorego budynku, ale również wpływać pozytywnie na jakość funkcjonowania użytkowników w obiekcie. Warto zdawać sobie sprawę z tego, jakie negatywne skutki dla użytkowników wiążą się z chorymi budynkami, mając jednocześnie na uwadze, że dzięki współpracy ze świadomym zagrożeń zespołem specjalistów oraz przemyślanym decyzjom podjętym na etapie projektu, możliwe jest stworzenie zdrowej przestrzeni do życia i pracy.